สิ่งสำคัญของงานสงกรานต์คือประเพณีที่มีความหมายและการปฏิบัติในทางที่ดีงาม (ภาพ ททท.)        และแล้วห้วงเวลาแห่งความสดชื่นชุ่มฉ่ำและความสนุกสนานในเทศกาลสงกรานต์ ก็เวียนมาถึงกันอีกครั้ง แม้ว่าปีนี้จะมีภาวะฝนแล้งน้ำแห้งในหลายพื้นที่ แต่ก็เชื่อว่าความสุขสนุกทั้งหลายจะไม่มีเหือดแห้งหายไปจากคนไทยแม้แต่น้อยนิด                ที่ “ผู้จัดการท่องเที่ยว” มีความเชื่อมั่นว่า ไม่ว่าปีนี้หรือปีไหนๆ เทศกาลสงกรานต์ก็ยังคงความครึกครื้นและอบอวลด้วยความสุขเสมอ ก็เพราะประเพณีสงกรานต์เป็นสิ่งที่ฝังลึกอยู่ในความรู้สึกและจิตใจของคนไทยมาช้านาน เกี่ยวกับการถือเอาวันสงกรานต์เป็นวันขึ้นปีใหม่ไทย วันนี้จึงเป็นวันฤกษ์ดีที่จะได้ทำสิ่งดีๆอันเป็นสิริมงคลแก่ชีวิต                ซึ่งแต่ละภูมิภาคก็จะมีเอกลักษณ์ของงานสงกรานต์และการเรียกชื่อวันที่แตกต่างกันออกไป ตามคติความเชื่อและวิถีชีวิตวัฒนธรรมที่ต่างกันออกไป “ผู้จัดการท่องเที่ยว” จึงถือโอกาสนี้ ตามไปย้อนรอยสงกรานต์ เพื่อดูว่าแต่ละท้องถิ่นนั้นมีอะไรน่าสนใจบ้าง

ห้วงเวลาแห่งความสุขสดชื่นชุ่มฉ่ำและความสนุกสนานกำลังจะเกิดขึ้นในทุกพื้นที่ของเมืองไทย (ภาพ ททท.)        สงกรานต์ล้านนา “ประเพณีปี๋ใหม่เมือง”                เมื่อถึงประเพณีสงกรานต์หรือประเพณีปี๋ใหม่เมืองที่ชาวเหนือเมืองล้านนาเรียกกันนั้น พวกเขาจะหยุดการทำงานเพื่อเฉลิมฉลองเทศกาลสงกรานต์ทั้งทางศาสนา พิธีกรรม และการละเล่น ยาวนานถึง 5 วันเป็นอย่างน้อย                โดยวันแรกคือ วันที่ 13 เมษายน เป็น “วันสังขารล่อง” ถือเป็นวันเริ่มต้นปีใหม่ ซึ่งแต่ละบ้านจะปัดกวาดทำความสะอาดรวมถึงการชำระล้างสิ่งสกปรกต่างๆให้หมดไป พร้อมจะต้อนรับสิ่งที่เป็นมงคลเข้ามาในชีวิต มีการสรงน้ำพระพุทธรูป และผู้เฒ่าผู้แก่ก็จะเรียกลูกหลานมาอธิษฐานกล่าวคำไล่ให้สิ่งไม่ดีตกไปกับสงกรานต์ แล้วใช้น้ำขมิ้นส้มป่อยลูบศีรษะตัวเองและลูกหลาน                ในวันถัดมาคือ “วันเนา หรือ วันเน่า ” โดยวันนี้จะทำแต่สิ่งที่เป็นมงคล ไม่มีการด่าทอทะเลาะวิวาท ไม่อย่างนั้นจะถือว่าปากคนนั้นได้เน่าและจะมีแต่สิ่งอัปมงคลไปตลอดทั้งปี ในช่วงเช้าจะจัดเตรียมซื้อของกินของใช้เครื่องไทยทานต่างๆ ส่วนช่วงบ่ายก็จะไปขนทรายเข้าวัด ถือว่าเป็นการนำทรายมาทดแทนส่วนที่ติดเท้าเราออกจากวัดไป ซึ่งเจดีย์ทรายนั้นก็จะถูกประดับตกแต่งด้วยตุง (ธง) สีสันสดใส                ปัจจุบันหลายๆแห่งจะมีการประกวดเจดีย์ทรายทั้งประเภทสวยงาม และประเภทแข่งกันว่าบ้านไหนจะได้ทรายมากที่สุดสูงที่สุด โดยทรายที่ได้ทางวัดก็ได้นำไปใช้ในการก่อสร้างสิ่งต่างๆในวัด ถือเป็นกุศโลบายที่ดีอย่างหนึ่ง

การสรงน้ำพระพุทธรูปในวันสงกรานต์ ก็เพื่อแสดงความเคารพบูชาและเพื่อความเป็นสิริมงคล        ส่วนวันที่สาม เรียกว่า “วันพญาวัน หรือวันเถลิงศก” ชาวบ้านจะนำสำรับอาหารไปทำบุญตักบาตรที่วัด อุทิศส่วนกุศลให้บรรพบุรุษ บางคนจะนำสำรับไปมอบให้ผู้หลักผู้ใหญ่ที่เคารพนับถือ เรียกว่า “ตานขันข้าว” ตอนบ่ายก็จะเริ่มการดำหัว คือการ “สุมาคารวะ” ที่ลุกหลานจะขอขมาลาโทษที่เคยกระทำต่อญาติผู้ใหญ่ ถือว่าเป็นการแสดงความกตัญญูกตเวทีของผู้น้อยอันมีต่อผู้ใหญ่                วันที่สี่เป็น “วันปากปี” ถือเป็นการเริ่มต้นของปีใหม่ มีการดำหัวตามวัดต่างๆ ทั้งที่อยู่ใกล้เคียงและห่างไกล ถือเป็นการทำพิธีคารวะเจ้าอาวาสวัดที่อยู่ในกลุ่มเดียวกัน วันที่ห้าคือ “วันปากเดือน” ถือเป็นวันเริ่มต้นของเดือนใหม่ จะมีการส่งเคราะห์ต่างๆ ตามแบบที่นิยมกันมาแต่โบราณ                ซึ่งประเพณีปี๋ใหม่เมืองนี้ จะมีการเล่นสาดน้ำกันอย่างสนุกสนาน ตั้งแต่วันที่ 9 เมษายน กระทั่งถึงวันที่ 15 เมษายน หรือบางพื้นที่ก็อาจจะฉลองกันยาวไปมากกว่านั้น เรียกว่าฉลองกันให้ชุ่มโชกชื่นฉ่ำกันให้หายร้อนไปเลย

เจดีย์ทรายของชาวล้านนา สีสันสะดุดตาด้วยตุง (ธง) สีสดใส        “สงกรานต์ประเพณี” ที่ภาคกลาง                สงกรานต์ประเพณีที่ภาคกลางนั้น จะมีการทำบุญใหญ่ประจำปี 3 วันคือ วันที่ 13 เมษายน ซึ่งเป็น “วันมหาสงกรานต์” วันที่ 14 เมษายน เป็น “วันกลาง หรือ วันเนา” ที่แปลว่าอยู่ ส่วนวันที่ 15 เมษายน เรียกว่า “วันเถลิงศก” หมายถึงวันขึ้นศักราชใหม่                ในสมัยอดีต ทางภาคกลางจะมีประเพณีอันเนื่องด้วยสงกรานต์อย่างหนึ่งคือ ห้ามตักน้ำตำข้าว เก็บผักหักฟืน จะต้องเตรียมหาสำรองเอาไว้ให้พร้อมก่อนถึงวันสงกรานต์ จะได้ไม่ต้องเป็นกังวล ซึ่งก็คงเหมือนปัจจุบันที่ว่าช่วงสงกรานต์จะไม่มีการทำงานใดๆให้เป็นภาระ เพื่อที่จะได้ต้อนรับปีใหม่ด้วยความแจ่มใสเบิกบาน                โดยประเพณีสงกรานต์ในภาคกลางตามแบบประเพณี ก็จะมีการประกอบพิธีทางศาสนา มีการทำบุญตักบาตร ปล่อยนกปล่อยปลา จัดจตุปัจจัยถวายพระ การบังสุกุลกระดูกบรรพบุรุษ การกรวดน้ำอุทิศส่วนกุศลให้แก่ญาติผู้ล่วงลับ การสรงน้ำพระพุทธรูป สรงน้ำพระสงฆ์ การขนทรายเข้าวัด การก่อพระเจดีย์ทราย                และในวันสงกรานต์ยังถือเป็นวันสำคัญที่ผู้น้อยจะได้แสดงถึงความกตัญญูกตเวทีต่อผู้ใหญ่ โดยจะมีการรดน้ำดำหัวขอพรจากพ่อแม่ ผู้สูงอายุ หรือญาติผู้ใหญ่ที่เคารพนับถือ

เอกลักษณ์ของประเพณีสงกรานต์ภาคอีสานต้องมีพิธีบายศรีสู่ขวัญให้กับลูกหลานญาติพี่น้อง        ตรุษสงกรานต์ภาคอีสาน “งานบุญเดือนห้า”                สำหรับคนอีสาน เทศกาลสงกรานต์ถือเป็นช่วงเวลาสำคัญแห่งการรวมญาติ เพราะลูกหลานญาติพี่น้องที่ไปทำงานต่างถิ่นจะได้เดินทางกลับมาพบเจอกัน ในห้วงเวลานี้พ่อแม่คนเฒ่าคนแก่จึงได้จัดให้มีพิธีบายศรีสู่ขวัญผูกมัดข้อมือด้วยด้ายสีขาวและทำพิธีเรียกรับขวัญลูกหลานที่กลับมาเยี่ยมบ้าน                นอกจากนี้ประเพณีสงกรานต์ของชาวอีสานยังเกี่ยวข้องกับจรรยาปฏิบัติทางสังคมที่เรียกว่า “ฮีตสิบสอง” ซึ่งมักเป็นงานบุญที่เกี่ยวข้องกับพระพุทธศาสนา โดยประเพณีสงกรานต์ที่อีสานจะเรียก “บุญสรงน้ำ” หรือ “ตรุษสงกรานต์”                โดยที่ภาคอีสานนั้น บางแห่งก็จะทำบุญเป็นสองระยะ ระยะแรกทำบุญตักบาตรกลางลานในวันตรุษ ระยะหลังทำบุญตักบาตรที่ลานบ้านในวันสงกรานต์                คำว่า ตรุษ คือ สิ้น ส่วนคำว่า สงกรานต์ คือ การเคลื่อนย้าย โดยสงกรานต์ในภาคอีสานนั้นหมายถึง วันที่พระอาทิตย์ เคลื่อนย้ายจากฤดูหนาว ก้าวไปสู่ฤดูร้อน ในระยะนี้จะเรียกว่า ตรุษสงกรานต์ ซึ่งกำหนดเอาวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 5 จึงเรียกกันว่า “บุญเดือนห้า”                พิธีบุญเดือนห้านั้นจะเริ่มเมื่อถึงวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 5 เวลาบ่าย 3 โมง พระสงฆ์จะตีกลองโฮม (รวม) โดยมีญาติโยมจัดน้ำอบ น้ำหอม และหาบเอามารวมกันที่ศาลาโรงธรรม แล้วพระสงฆ์ก็จะทำความสะอาดพระพุทธรูปและ เอามารวมกันที่ศาลาโรงธรรม โดยมีญาติโยมมาทำพิธีสู่ขวัญ สรงน้ำพระพุทธรูปและสรงน้ำพระสงฆ์ รุ่งขึ้นก็จะทำบุญเลี้ยงพระ ส่วนวันต่อไปเมื่อได้เวลาบ่าย 3 โมง พระสงฆ์ก็จะตีกลองเตือนญาติโยมให้มาสรงน้ำพระพุทธรูป โดยจะทำอย่างนี้ไปจนถึงวันเพ็ญเดือนหก รวมเวลาหนึ่งเดือนเต็ม                นอกจากนี้ชาวอีสานก็ยังมีการสรงน้ำผู้หลักผู้ใหญ่ เพื่อให้ผู้หลักผู้ใหญ่ได้อายุมั่นขวัญยืน การสรงเครื่องค้ำของคูณ ซึ่งถือเป็นเครื่องที่จะทำให้บ้านเรือนนั้นอุดมสมบูรณ์                และเนื่องจากว่าชาวอีสานเป็นคนชอบสนุกสนานเฮฮา ดังนั้นวันสงกรานต์ นอกจากจะเป็นงานบุญที่เกี่ยวเนื่องกับพระพุทธศาสนานั้นแล้ว บรรยากาศของงานประเพณีสงกรานต์ยังเต็มไปด้วยความรื่นเริงและมีชีวิตชีวาทั้งจากการเล่นสาดน้ำและกิจกรรมต่างๆ

พิธีบิญจา หรือการอาบน้ำคนแก่ของชาวภาคใต้ ที่เปลี่ยนมาเป็นการรดน้ำที่มือ เพื่อแสดงความเคารพนับถือ        สงกรานต์ภาคใต้ “วันส่งเจ้าเมืองเก่า-รับเจ้าเมืองใหม่”                ชาวใต้โดยเฉพาะที่ จ.นครศรีธรรมราช จะมีความเชื่อว่าเทศกาลสงกรานต์เป็นช่วงเวลาแห่งการผลัดเปลี่ยนเทวดาผู้รักษาดวงชะตาบ้านเมือง วันที่ 13 เมษายน หรือวันมหาสงกรานต์นี้ ชาวใต้จึงเรียกว่า “วันส่งเจ้าเมืองเก่า” โดยในวันนี้จะมีการชำระล้างทำความสะอาดร่างกายและบ้านเรือน บางคนก็จะถือโอกาสนี้ทำพิธีสะเดาะเคราะห์หรือลอยแพสิ่งไม่ดีต่างๆ ออกไป                รุ่งขึ้นจะถือเป็น “วันเนา” หรือที่ชาวใต้เรียกว่า “วันว่าง” ชาวใต้จะงดการทำพิธีกรรมต่างๆ นอกจากการไปทำบุญตักบาตรที่วัด และสรงน้ำพระพุทธรูปศักดิ์สิทธิ์ เพราะถือว่าวันนี้ไม่มีเทวดาคุ้มครองรักษาอยู่ ทุกสิ่งทุกอย่างจึงอยู่ในสภาพที่ว่างเปล่า                สำหรับวันสุดท้ายของประเพณีสงกรานต์ ชาวใต้จะเรียกว่า “วันรับเจ้าเมืองใหม่” เพราะเชื่อกันว่าวันนี้เทวดาองค์ใหม่ได้ย้ายไปประจำดูแลรักษาบ้านเมือง ซึ่งชาวบ้านก็จะเตรียมตัวต้อนรับเทวดาองค์ใหม่ด้วยการแต่งกายด้วยเสื้อผ้าแลเครื่องตกแต่งใหม่ๆ อย่างสวยงาม จากนั้นก็จะนำภัตตาหารไปทำบุญที่วัดกันตั้งแต่เช้าตรู่ พร้อมกับร่วมกันทำขวัญข้าว รดน้ำผู้หลักผู้ใหญ่ และพระสงฆ์ที่ยังตกค้างไม่ได้ไปรดในวันว่าง                โดยในวันนี้หากตระกูลใดมีญาติพี่น้องมาก ก็จะทำพิธีรดน้ำผู้ใหญ่ด้วยการประกอบพิธีใหญ่ ที่เรียกว่า “ขึ้นเบญจา” ที่ต่อมาเพี้ยนเป็น “ขึ้นบิญจา”                “พิธีบิญจา” ก็คือประเพณีอาบน้ำคนแก่ ซึ่งเป็นวิธีการแสดงออกถึงความเคารพนับถือพ่อแม่ ญาติผู้ใหญ่ และผู้มีพระคุณ โดยลูกหลานจะทำพิธีขอขมา จากนั้นก็จะเป็นการตักน้ำมารดอาบให้คนแก่ แต่เดี๋ยวนี้ได้เปลี่ยนมาเป็นรดน้ำที่มือแทน เพราะขืนอาบน้ำให้คนแก่จริงๆ นานนับชั่วโมง คนเฒ่าคนแก่ก็มีสิทธิ์ไม่สบายได้ง่ายๆ                เมื่อลูกหลานเข้าแถวตักน้ำที่เตรียมไว้มารดและมอบเครื่องนุ่งห่มเครื่องใช้ให้กับคนแก่พร้อมกับขอพร คนแก่ก็จะให้พรลูกหลาน เมื่อเสร็จพิธีลูกหลานจะนำเสื้อผ้าชุดใหม่มาเปลี่ยนให้คนแก่ ทาแป้ง หวีผม แต่งตัวให้ เป็นอันเสร็จพิธีการอาบน้ำ                ******        จากการตระเวนตามรอยประเพณีสงกรานต์ในแต่ละภาคของไทยนั้น ก็จะเห็นทั้งความเหมือนและความต่างของความเชื่อ พิธีกรรม และรูปแบบการจัดงาน ซึ่งไม่ว่าจะเป็นภาคไหนๆ ของเมืองไทย ก็เป็นงานประเพณีที่ มีความหมายและการปฏิบัติในทางที่ดีงาม โดยมีผลของการท่องเที่ยวมาผสมผสาน ซึ่งสงกรานต์ปีนี้ก็ขอให้มิตรรักนักอ่านสนุกสุขใจกันถ้วนหน้า                “สวัสดี ปีใหม่ไทย”

ภาพข่าวจากหนังสือพิมพ์ผู้จัดการ